Hijyenik Klima Santrali Kavramı

Günümüzde, hijyenik klima santralı tasarımı, üretimi ve işletmesi özel bir ihtisas alanı haline gelmiştir. Bunun nedeni ise, hijyenik klima santrallerine yalnızca ameliyathane ve yoğun bakım ünitelerinde değil, ilaç üretim tesisleri, gıda sanayi üretim ve depolama tesisleri ile elektronik prosesler, vb alanlarda da sıkça gereksinim duyulmasıdır. Son yıllarda iç hava kalitesinin insan sağlığındaki öneminin anlaşılması ile beraber konfor uygulamalarında da hijyenik santral uygulamaları önem kazanmaya başlamıştır. Artık konfor amaçlı cihazlarda bile, katı hijyenik şartları sağlayan santrallerin kullanılmasına özen gösterilmektedir. Konu ile ilgili son zamanlarda yoğun çalışmalara başlanmış ve çeşitli standartlar hazırlanmıştır. Bu konuda faaliyet gösteren firmalarda da, çalışmalar yapılmakta ve her geçen gün kalitesi yükseltilmiş yeni ürünler piyasaya sunulmaktadır.

Literatürde hijyenik kavramı, temiz oda kavramı, iç hava kalitesi ile ilgili yeterince doküman mevcuttur. Konunun önemi ve hijyen kavramına aykırı etmenler üzerine günlük gazetelerde dahi makaleler çıkmaktadır. Bu nedenle, bu makalede hijyenik kavramı üzerine durmaktan ziyade, havalandırma sisteminin merkezi kabul edilen klima santrallerindeki hijyen şartlarını oluşturmak için sahip olması gereken özellikler üzerinde durulmuştur. Sunulan makale; yazarlar tarafından yapılan uygulama ve araştırmaların bir özetidir. Araştırmalar, hijyenik klima santralleri ile ilgili aşağıdaki standartların yaygın olarak kullanıldığını göstermiştir:

-prEN 13053 [1]

Standardın başlığı:
Ventilation for Building-Air handling unit-Ratings and Performance for Components and Sections

Bu standart Avrupa standardizasyon komitesi (European Committee for Standardization, CEN) tarafından hazırlanmıştır. Standardın içeriği, klima santrallerinde kullanılan elemanların kapasite ve performans ölçümleri olup, hijyenik klima santrallerine de bir bölümünde yer verilmiştir.

Bu standarda göre iki tip hijyenik klima santral uygulaması vardır. Birincisi, standart uygulamalar için olması gereken özellikleri açıklarken, diğeri yüksek hijyen şartları gerektiren ameliyathane ve yoğun bakım üniteleri gibi mahallerin iklimlendirilmesinde kullanılan hijyenik klima santrallerinden bahsetmektedir.

-DIN 1946 / 4 [2]

Standardın başlığı:
Heating, ventilation and air conditioning
HVAC systems in hospital

Bu standart, VDI (Almanya’nın Makine Mühendisler Odası) tarafından hazırlanmıştır. Bu standart, hastanelerde veya yüksek iç hava kalitesi gerektiren mahallerde kullanılacak klima santrallerindeki elemanlar ile ilgili detaylı bilgiler vermektedir.

-VDI (VEREIN DEUTSCHER INGENIEURE) [3,4]
Almanya’nın Makina mühendisler odası tarafından hijyenik klima santralleri ile ilgili iki standart yayınlanmıştır:
1- Hygienic standards for ventilation and air conditioning Systems- Offices and assembling
2- Hygienic standards for ventilation and air conditioning Systems- Standards for Hygiene training
Bu iki standart daha fazla Almanya’da geçerli olup, bu standartlara karşılık gelen EN standartlar üzerine çalışılmaktadır.

Eurovent [5]

Standardın başlığı:
Recommendation Concerning Hygienic Aspects in Air Handling Unit

Eurovent; son yıllarda ısıtma, soğutma ve havalandırma cihazlarının kapasiteleri ile ilgili sertifika veren bağımsız bir kuruluştur. Hijyenik santralleri ile ilgili bir ön yazı hazırlamıştır. Ancak, Avrupa standartlarını takip ettiği için, bu yazıda istenilen şartlar prEN 13053 şartları ile büyük benzerlikler taşımaktadır.

Yukarıda da değinildiği gibi, son yıllarda hijyenik tesisat ve hijyenik klima santralleri konusunda çalışmalar yoğunlaşmıştır. Ancak, teknolojinin hızlı gelişmesi ve bu konudaki eksikliklerin hızlı bir şekilde giderilmesi, standartlar arasında farklılıklar ve uyumsuzluklar yaratmıştır. Bu da, bu konuya yeni adım atanlar için problemler yaratmaktadır. Standartlar arasındaki uyumsuzluklar bir tarafa, standartta detaylara inilmeden anlatılan maddelerin, pratikteki uygulaması ayrı bir zorluktur. Standartlarda istenilen şartlar veya uyulması gereken maddeler oldukça global olup, detaylardan kaçınılmıştır. Santralin standartta istenilen şartlara uygun olup olmaması, santral tasarımcısı ve uygulamacıya kalmıştır. Örneğin, klima santrallerinde kullanılan malzemelerin korozyona dayanıklı olması gerektiği standartlarda beyan edilmiş, ancak test yöntemleri anlatılmamıştır. Bu da, santral malzemesi galvaniz, boyalı veya paslanmaz olabileceği anlamına gelmektedir. Ancak, unutmamak gerekir galvaniz veya boyalı saçlar değişik kalitelerde olup, herhangi bir galvaniz sac veya herhangi bir boyalı sac hijyenik santrallerde kullanılamaz. Bu nedenle standartta yazılan maddelerin gerçekten ve amacına uygun olarak uygulanması ayrı bir bilgi ve tecrübe gerektirir.

Bu makalede klima santrallerindeki her ana eleman ile ilgili standartların beyan ettiği şartlar ayrı ayrı anlatılmış, yazarların tecrübesine dayanarak istenilen koşullar üzerine yorumlar yapılmış ve pratikte bu şartların nasıl uygulanabileceği konusunda bilgiler verilmiştir.

Aşağıdaki mukayeselerde dikkat edilmesi gereken husus, prEN 13053 standardı, DIN V 1946/4 göre oldukça yeni bir standart olup, DIN V 1946/4’te hijyenik santral için istenilen bazı Ģartlar esasında
prEN 13053 standardında normal uygulamalar için zorunlu kılınmıĢtır. Bu nedenle, DIN V 1946/4’te
değinilen ancak burada hijyenik uygulamalar için prEN 13053 bölümlerinde değinilmeyen konuların
bazıları normal santrallerde uygulanması gerektiğinden kaynaklanmaktadır.

SANTRAL KASET YAPISI

DIN 1946 Part 4
Santral kaset iç yüzeyleri düz ve temizlenebilir olması gerekir. Özellikle fan, filtre, nemlendirici ve nem alıcı hücrelerin kapılarında gözetleme camı ve aydınlatma olması gerekmektedir. Santral kasetindeki sızdırmazlık sınıfı DIN V 24 194/2 [6] de açıklanan sınıf -2 şartlarına haiz olması gerekmektedir. Buna göre, santral kasetteki hava kaçağı Tablo –1‘de verilen değişik basınçlardaki değerleri geçmemelidir.

prEN 13053 ve Eurovent

Standart uygulamalar için, santral kaset iç yüzeyleri kolay temizlenebilir olması gerekir. Yüksek hijyen şartları gerektiren santraller, açık profil veya santral kasetinde kullanılan parçalar arasındaki birleşme yerlerinde partikül birikmesine izin vermeyecek şekilde tasarlanmalıdır. Bu durum santral iç tabanı için daha da önem taşımaktadır. Kullanılan bütün gözenekli parçalar, düz ve yıkanabilir malzemeler ile kaplanmalıdır. Santral kaset iç yüzeyinde vida veya somun gibi herhangi bağlantı elemanı bulunmamalıdır.

Santral emişi, egzostu ve fan ağzı gibi dışa açılan kaset açıklıklarında yağmur ve karın girmesi önlenmelidir. Ayrıca, bu açıklıklarda hava hızı düşük tutulmalıdır.

Santral kasetindeki ısı köprüleri, kaset yüzeyinde yoğuşmaya neden olabilir. Kullanılacak santralin kaseti, santralın bulunacağı ortamın termal şartları ve kasetteki En 1886 göre ölçülen ısı köprüleme katsayısı göz önüne bulundurularak seçilmelidir.

Kullanılan kapılar, iç elemanları gözetleyecek şekilde olmalı ve aydınlatma konulmalıdır. Bu durum özellikle, fan, filtre, nemlendirici ve soğutma serpantin hücreleri için zorunludur.

Santral hava kaçağı EN 1886’da [7,8] belirtilen sınıflar dahilinde olması gerekir. Başka bir deyişle, aşağıda belirtilen tablolardaki gibi sınıflandırılmalıdır;

Uygulamalar ve Yorumlar

Yukarıdaki standartlarda da anlaşıldığı gibi, kaset iç yüzeyi hijyenik uygulamalar için oldukça önem taşımaktadır. Genelde, temizlenmesi kolay pürüzsüz düz bir iç yüzey istenmektedir. Herhangi bir girinti veya çıkıntı istenmemektedir. Santral kaset iç yüzeyi, kir ve tozun birikmesine izin vermemelidir. Şekil-1‘de dört tarafı düz bir santral iç yüzeyini göstermektedir.

Santraldeki kullanılan iki parça arasındaki (santral paneli) birleştirme çizgileri ise dikkat edilmesi gereken diğer bir husustur. Her ne kadar bu konuya DIN 1946/4’te değinilmediyse de, prEN 13053’te bu konu bir şart olarak açıklanmıştır. Gerçekten de santral iç kasetindeki iki parça arasındaki açıklıklar veya yükseklik farklarından oluşan boşluklar toz ve kirin birikmesi için ideal yerdir. Bu bölgeler Şekil 1’deki gibi hijyenik sıvı conta ile kapatılabilir.

Aydınlatma ve kapılardaki gözetleme camı ise dikkat edilmesi gereken bir husustur. Bütün standartlarda, fan , filtre, nemlendirici ve soğutucu serpantin hücrelerinde aydınlatma gereksinimine değinmişlerdir.

Ayrıca, pratikte santral mümkün olduğu kadar pozitif basınçta çalışmalıdır. Santralin negatif basınçta çalışması, her ne kadar kaset sızdırmazlığı yüksekse bile, dış ortamdan santral iç ortamına filtre edilmemiş havanın girmesine neden olabilir.

ULAŞILABİLİRLİK

DIN 1946 Part 4

Klima santrallerinde kullanılan bütün elemanlar temizlik ve bakım amacı ile her iki taraftan (sağ ve soldan) ulaşılabilir veya çıkartılabilir olması gerekir.

PrEN 13053 ve Eurovent

Yukarıda değinilen konuların aynısı prEN 13053’te değinilmiş ve ek bir husus yoktur.

Uygulama ve Yorumlar

Hijyenik klima santrallerin en önemli özelliği santral kaseti iç yüzeyi ve santralde kullanılan bütün elemanlar her taraftan ulaşılabilir ve dolayısıyla temizlenebilir olmasıdır. Bu nedenle, santralin her elemanı için en az bir servis kapısı veya servis paneli olması gerekir. Kaset içinde erişilmesi zor olan elemanların güvenilir bir şekilde dışarıya alınması daha uygundur. Şekil-3te hijyenik klima santral örneği göstermektedir. Görüldüğü gibi santralde kullanılan bütün elemanlar için servis kapısı konulmuştur. Elemanların iki taraflarına konulan kapılar, elemanların her iki tarafına da ulaşılmasını sağlamıştır.

Kaynak; Hijyenik Klima Santral Kavramı, BEŞER Erkut, MOBEDI Moghtada, ŞENOL Levent

Hijyenik Klima Santralleri üretici firmaları için;